Nguyên tắc nào được áp dụng khi trả tiền bảo hiểm nhân thọ?

Để trả lời câu hỏi này, chúng ta cần hiểu rõ về nguyên tắc bồi thường trong bảo hiểm, đặc biệt là sự khác biệt giữa bảo hiểm tài sản và bảo hiểm con người (hay bảo hiểm cá nhân).

Phân tích câu hỏi: Câu hỏi đề cập đến trường hợp một người (Ông A) tham gia nhiều hợp đồng bảo hiểm tai nạn con người tại các doanh nghiệp bảo hiểm khác nhau. Vấn đề đặt ra là khi tai nạn xảy ra, Ông A sẽ nhận được quyền lợi bảo hiểm như thế nào.

Phân tích các phương án:
* Phương án 1: "Không được nhận quyền lợi bảo hiểm từ tất cả các hợp đồng bảo hiểm" - Phương án này không chính xác. Đối với bảo hiểm con người (bao gồm bảo hiểm tai nạn), nguyên tắc bồi thường thường được áp dụng theo hướng khác so với bảo hiểm tài sản. Người được bảo hiểm có thể nhận quyền lợi từ nhiều hợp đồng.
* Phương án 2: "Nhận quyền lợi bảo hiểm từ tất cả các hợp đồng bảo hiểm" - Đây là phương án chính xác. Trong bảo hiểm con người, hợp đồng bảo hiểm thường mang tính chất là hợp đồng khoán (benefit contract) hoặc hợp đồng bồi thường theo tổn thất ước tính, không tuân thủ nghiêm ngặt nguyên tắc bồi thường không vượt quá thiệt hại thực tế (nguyên tắc bồi thường đầy đủ nhưng không quá thiệt hại). Do đó, nếu Ông A tham gia nhiều hợp đồng bảo hiểm tai nạn con người, khi sự kiện bảo hiểm (tai nạn) xảy ra và thuộc phạm vi bảo hiểm của tất cả các hợp đồng, Ông A có quyền nhận quyền lợi bảo hiểm từ mỗi hợp đồng mà mình đã ký kết.
* Phương án 3: "Nhận quyền lợi bảo hiểm từ hợp đồng bảo hiểm có số tiền bảo hiểm lớn nhất" - Phương án này sai. Không có quy định hay nguyên tắc nào trong bảo hiểm con người giới hạn việc chỉ nhận quyền lợi từ hợp đồng có số tiền lớn nhất.
* Phương án 4: "Nhận quyền lợi bảo hiểm từ một trong số các hợp đồng bảo hiểm" - Phương án này cũng sai. Người được bảo hiểm không bị hạn chế chỉ được lựa chọn một hợp đồng để yêu cầu bồi thường khi có nhiều hợp đồng cùng bảo hiểm cho một sự kiện.

Giải thích chi tiết:
Theo Luật Kinh doanh bảo hiểm của Việt Nam và thông lệ quốc tế, bảo hiểm con người (như bảo hiểm tai nạn, bảo hiểm sức khỏe, bảo hiểm nhân thọ) hoạt động dựa trên nguyên tắc khác với bảo hiểm tài sản và bảo hiểm trách nhiệm dân sự. Đối với bảo hiểm con người, mục đích chính là bù đắp cho những thiệt hại về tinh thần, thể chất, mất mát thu nhập hoặc chi phí điều trị mà người được bảo hiểm phải gánh chịu. Các hợp đồng bảo hiểm con người thường được coi là hợp đồng khoán, nghĩa là doanh nghiệp bảo hiểm cam kết trả một số tiền nhất định (số tiền bảo hiểm) hoặc các khoản trợ cấp đã thỏa thuận khi sự kiện bảo hiểm xảy ra, không phụ thuộc vào việc người được bảo hiểm đã nhận được khoản bồi thường nào từ các nguồn khác hay chưa. Do đó, nếu Ông A tham gia nhiều hợp đồng bảo hiểm tai nạn con người, Ông A có quyền được nhận quyền lợi từ TẤT CẢ các hợp đồng đó, miễn là tai nạn thuộc phạm vi bảo hiểm của từng hợp đồng và các điều khoản, điều kiện được đáp ứng. Tổng số tiền nhận được có thể vượt quá tổng chi phí thực tế mà Ông A đã bỏ ra để điều trị hoặc bù đắp thiệt hại.

Kết luận: Phương án 2 là chính xác nhất.

Để xác định phát biểu sai về Quyền lợi có thể được bảo hiểm, chúng ta cần hiểu rõ định nghĩa và các hình thức của quyền lợi này theo quy định pháp luật về kinh doanh bảo hiểm.

Theo Điều 34 của Luật Kinh doanh bảo hiểm số 08/2022/QH15, Quyền lợi có thể được bảo hiểm trong hợp đồng bảo hiểm là: "quyền sở hữu, quyền chiếm hữu, quyền sử dụng, quyền tài sản; quyền, nghĩa vụ nuôi dưỡng, cấp dưỡng đối với đối tượng được bảo hiểm."

Bây giờ, chúng ta sẽ phân tích từng phương án:

* Phương án 1: "Quyền sử dụng, quyền tài sản đối với đối tượng được bảo hiểm"
* Đây là một phần đúng trong định nghĩa về quyền lợi có thể được bảo hiểm. Nếu bạn có quyền sử dụng hoặc quyền tài sản đối với một đối tượng (ví dụ: một tài sản, một khoản nợ), bạn có quyền lợi bảo hiểm đối với đối tượng đó. Phát biểu này là đúng.

* Phương án 2: "Quyền sở hữu, quyền chiếm hữu đối với đối tượng được bảo hiểm"
* Tương tự như phương án 1, quyền sở hữu và quyền chiếm hữu là những hình thức cơ bản và rõ ràng nhất của quyền lợi có thể được bảo hiểm, đặc biệt đối với bảo hiểm tài sản. Phát biểu này là đúng.

* Phương án 3: "Quyền sở hữu, quyền chiếm hữu, quyền sử dụng, quyền tài sản; quyền, nghĩa vụ nuôi dưỡng, cấp dưỡng đối với bên mua bảo hiểm"
* Phần đầu của phát biểu ("Quyền sở hữu, quyền chiếm hữu, quyền sử dụng, quyền tài sản") là đúng. Tuy nhiên, phần sau ("quyền, nghĩa vụ nuôi dưỡng, cấp dưỡng đối với bên mua bảo hiểm") lại sai. Theo luật, các quyền và nghĩa vụ nuôi dưỡng, cấp dưỡng phải là "đối với đối tượng được bảo hiểm" (người được bảo hiểm), chứ không phải "đối với bên mua bảo hiểm". Bên mua bảo hiểm là người tham gia hợp đồng, còn quyền lợi bảo hiểm phát sinh từ mối quan hệ giữa bên mua bảo hiểm (hoặc người thụ hưởng) với đối tượng được bảo hiểm. Do đó, phát biểu này đã mô tả sai đối tượng áp dụng của quyền, nghĩa vụ nuôi dưỡng, cấp dưỡng. Đây là phát biểu sai.

* Phương án 4: "Quyền, nghĩa vụ nuôi dưỡng, cấp dưỡng đối với đối tượng được bảo hiểm"
* Đây là một phần quan trọng và hoàn toàn đúng trong định nghĩa về quyền lợi có thể được bảo hiểm, đặc biệt trong bảo hiểm con người (ví dụ: cha mẹ có quyền lợi bảo hiểm đối với con cái, vợ/chồng đối với nhau). Phát biểu này là đúng.

Kết luận: Phát biểu sai là phương án 3, bởi vì quyền và nghĩa vụ nuôi dưỡng, cấp dưỡng được áp dụng "đối với đối tượng được bảo hiểm", không phải "đối với bên mua bảo hiểm".

Để một hợp đồng bảo hiểm nhân thọ được giao kết hợp pháp và có hiệu lực, người mua bảo hiểm (bên mua bảo hiểm) phải có 'quyền lợi có thể được bảo hiểm' đối với người được bảo hiểm. Quyền lợi có thể được bảo hiểm là một nguyên tắc cơ bản trong bảo hiểm, nhằm đảm bảo rằng bên mua bảo hiểm có một lợi ích hợp pháp (thường là lợi ích tài chính hoặc quan hệ nhân thân) trong sự sống của người được bảo hiểm, từ đó ngăn chặn hành vi trục lợi bảo hiểm hoặc suy đoán.

Theo quy định của pháp luật Việt Nam về kinh doanh bảo hiểm (ví dụ: Luật Kinh doanh bảo hiểm số 08/2022/QH15), bên mua bảo hiểm chỉ có quyền lợi có thể được bảo hiểm đối với những người sau đây:
1. Bản thân bên mua bảo hiểm.
2. Vợ, chồng, con của bên mua bảo hiểm.
3. Cha, mẹ, anh, chị, em ruột của bên mua bảo hiểm.
4. Người có quan hệ nuôi dưỡng, cấp dưỡng theo quy định của pháp luật dân sự.
5. Người có quyền lợi về tài chính hoặc mối quan hệ lao động với bên mua bảo hiểm.

Trong trường hợp này, Anh A mua bảo hiểm cho cháu B, là 'con người bạn thân'. Mối quan hệ 'con người bạn thân' không thuộc bất kỳ nhóm đối tượng nào được liệt kê ở trên để xác lập quyền lợi có thể được bảo hiểm một cách đương nhiên. Trừ khi có các yếu tố khác như Anh A là người cấp dưỡng, nuôi dưỡng hợp pháp cho cháu B hoặc có quyền lợi tài chính đặc biệt được pháp luật công nhận, nếu không, doanh nghiệp bảo hiểm sẽ không chấp thuận bảo hiểm.

Phân tích các phương án:
* Phương án 1: Chấp thuận bảo hiểm với điều kiện anh A đủ điều kiện tài chính đóng phí. Việc đủ điều kiện tài chính để đóng phí là một yêu cầu cần thiết nhưng không phải là điều kiện tiên quyết duy nhất. Yếu tố quan trọng nhất để hợp đồng có hiệu lực là phải có quyền lợi có thể được bảo hiểm.
* Phương án 2: Không chấp thuận bảo hiểm vì anh A không có quyền lợi có thể được bảo hiểm với cháu B. Đây là phương án đúng nhất. Do mối quan hệ 'con người bạn thân' không mặc nhiên tạo ra quyền lợi có thể được bảo hiểm theo luật định, doanh nghiệp bảo hiểm sẽ từ chối giao kết hợp đồng để tránh rủi ro trục lợi và đảm bảo tính hợp pháp của hợp đồng.
* Phương án 3: Chấp thuận bảo hiểm với điều kiện tăng phí. Việc tăng phí thường liên quan đến đánh giá rủi ro về sức khỏe, nghề nghiệp hoặc độ tuổi của người được bảo hiểm, chứ không phải là biện pháp giải quyết vấn đề thiếu quyền lợi có thể được bảo hiểm. Khi không có quyền lợi có thể được bảo hiểm, hợp đồng thường không được chấp thuận, không phải là tăng phí.
* Phương án 4: Chấp thuận bảo hiểm với điều kiện Người thụ hưởng phải có quyền lợi có thể được bảo hiểm với anh A. Phương án này sai về đối tượng. Vấn đề là quyền lợi có thể được bảo hiểm giữa Người mua bảo hiểm (Anh A) và Người được bảo hiểm (cháu B), không phải giữa Người thụ hưởng và Anh A. Người thụ hưởng không bắt buộc phải có quyền lợi có thể được bảo hiểm đối với người mua bảo hiểm (Anh A), mà thường là đối với người được bảo hiểm (cháu B) hoặc không cần thiết phải có nếu bên mua bảo hiểm đã có quyền lợi đối với người được bảo hiểm.

Kết luận: Do Anh A không có quyền lợi có thể được bảo hiểm với cháu B theo quy định pháp luật, doanh nghiệp bảo hiểm sẽ không chấp thuận yêu cầu bảo hiểm này.

Bảo hiểm là một công cụ tài chính và một phương pháp quan trọng trong quản trị rủi ro. Bản chất của bảo hiểm là sự chuyển giao gánh nặng tài chính của rủi ro từ một cá nhân, tổ chức (bên mua bảo hiểm) sang một công ty bảo hiểm (bên bán bảo hiểm). Thay vì phải tự gánh chịu toàn bộ thiệt hại khi rủi ro xảy ra, bên mua bảo hiểm đóng một khoản phí nhất định (phí bảo hiểm) và đổi lại, công ty bảo hiểm sẽ chi trả hoặc bồi thường thiệt hại theo các điều khoản hợp đồng khi sự kiện bảo hiểm xảy ra.

Phân tích các phương án:

1. Chuyển giao rủi ro: Đây là phương án chính xác nhất. Khi một người mua bảo hiểm, họ đang chuyển giao trách nhiệm tài chính đối với một rủi ro cụ thể cho công ty bảo hiểm. Công ty bảo hiểm sẽ chịu trách nhiệm bồi thường nếu rủi ro đó xảy ra, giúp người được bảo hiểm tránh được gánh nặng tài chính lớn.

2. Chấp nhận rủi ro: Chấp nhận rủi ro có nghĩa là cá nhân hoặc tổ chức quyết định tự mình gánh chịu những tổn thất tiềm tàng từ rủi ro mà không có biện pháp đối phó nào khác. Điều này hoàn toàn trái ngược với việc mua bảo hiểm, vì bảo hiểm là một biện pháp chủ động để đối phó với rủi ro.

3. Kiểm soát rủi ro: Kiểm soát rủi ro liên quan đến các hành động nhằm giảm khả năng xảy ra rủi ro hoặc giảm thiểu mức độ nghiêm trọng của hậu quả khi rủi ro xảy ra (ví dụ: lắp đặt hệ thống báo cháy, đội mũ bảo hiểm). Bảo hiểm không trực tiếp kiểm soát hay ngăn chặn rủi ro xảy ra; thay vào đó, nó giải quyết hậu quả tài chính của rủi ro đã xảy ra.

4. Né tránh rủi ro: Né tránh rủi ro là việc từ bỏ hoặc không tham gia vào các hoạt động có thể dẫn đến rủi ro (ví dụ: không lái xe để tránh tai nạn giao thông). Bảo hiểm được sử dụng cho những rủi ro mà chúng ta không thể hoặc không muốn né tránh.

Vì vậy, bảo hiểm về cơ bản là một phương pháp chuyển giao rủi ro tài chính.

Theo quy định của Luật Kinh doanh bảo hiểm Việt Nam, cụ thể tại Khoản 2 Điều 8 về các loại hình bảo hiểm, bảo hiểm bắt buộc là sản phẩm bảo hiểm do pháp luật quy định chi tiết về các yếu tố cốt lõi nhằm đảm bảo mục tiêu bảo vệ lợi ích công cộng, môi trường và an toàn xã hội. Các yếu tố này bao gồm:

1. Điều kiện bảo hiểm: Là các quy tắc, điều khoản, quyền và nghĩa vụ của các bên tham gia bảo hiểm, các trường hợp được bảo hiểm và loại trừ trách nhiệm bảo hiểm.
2. Mức phí bảo hiểm: Là tỷ lệ hoặc số tiền cụ thể mà người tham gia bảo hiểm phải đóng để được bảo hiểm, do pháp luật quy định để đảm bảo sự công bằng và khả năng chi trả của người dân, đồng thời đủ để duy trì quỹ bảo hiểm.
3. Số tiền bảo hiểm tối thiểu: Là mức giới hạn trách nhiệm bồi thường tối thiểu mà doanh nghiệp bảo hiểm phải chịu, được quy định để đảm bảo rằng người được bảo hiểm nhận được sự hỗ trợ tài chính cần thiết trong trường hợp xảy ra sự kiện bảo hiểm.

Phân tích các phương án:
* Phương án 1 (Điều kiện bảo hiểm, số tiền bảo hiểm tối thiểu): Thiếu yếu tố "mức phí bảo hiểm".
* Phương án 2 (Phí bảo hiểm và số tiền bảo hiểm tối thiểu): Thiếu yếu tố "điều kiện bảo hiểm". Ngoài ra, sử dụng "phí bảo hiểm" thay vì "mức phí bảo hiểm" chưa thật sự chính xác vì pháp luật quy định "mức phí" (tỷ lệ) chứ không phải tổng "phí" cụ thể.
* Phương án 3 (Điều kiện bảo hiểm, mức phí bảo hiểm và số tiền bảo hiểm tối thiểu): Đây là phương án chính xác nhất, bao gồm đầy đủ cả ba yếu tố mà pháp luật Việt Nam quy định đối với bảo hiểm bắt buộc.
* Phương án 4 (Điều kiện bảo hiểm, phí bảo hiểm): Thiếu yếu tố "số tiền bảo hiểm tối thiểu" và cũng sử dụng "phí bảo hiểm" thay vì "mức phí bảo hiểm".

Vì vậy, đáp án đúng phải bao gồm cả ba yếu tố: điều kiện bảo hiểm, mức phí bảo hiểm và số tiền bảo hiểm tối thiểu.