Quyền lợi có thể được bảo hiểm là:

Khái niệm "giá trị bảo hiểm" là một thuật ngữ quan trọng trong lĩnh vực bảo hiểm, đặc biệt là trong các loại hình bảo hiểm bồi thường. Nó chỉ giá trị của đối tượng được bảo hiểm tại thời điểm tham gia bảo hiểm hoặc tại thời điểm xảy ra sự kiện bảo hiểm, dùng làm căn cứ để tính toán phí bảo hiểm và xác định số tiền bồi thường tối đa mà công ty bảo hiểm có thể chi trả.

- Bảo hiểm tài sản: Đây là lĩnh vực mà khái niệm "giá trị bảo hiểm" được sử dụng một cách rõ ràng và trực tiếp nhất. Giá trị bảo hiểm chính là giá trị thực tế của tài sản được bảo hiểm (ví dụ: giá trị thay thế mới, giá trị hiện tại sau khi trừ hao mòn, giá trị thị trường). Khái niệm này là nền tảng để áp dụng nguyên tắc bồi thường (indemnity principle), đảm bảo rằng người được bảo hiểm được đưa về trạng thái tài chính ban đầu trước khi tổn thất xảy ra, nhưng không nhận được số tiền bồi thường cao hơn giá trị thiệt hại thực tế hoặc cao hơn giá trị bảo hiểm đã thỏa thuận.

- Bảo hiểm con người: Trong bảo hiểm con người (như bảo hiểm nhân thọ, bảo hiểm sức khỏe, bảo hiểm tai nạn), khái niệm "giá trị bảo hiểm" theo nghĩa tài sản không được áp dụng. Thay vào đó, người ta sử dụng "số tiền bảo hiểm" (Sum Assured), là một khoản tiền cố định được thỏa thuận trước trong hợp đồng, mà công ty bảo hiểm sẽ chi trả khi sự kiện bảo hiểm xảy ra (ví dụ: tử vong, mắc bệnh hiểm nghèo). Số tiền này không dựa trên việc định giá một sinh mạng hay sức khỏe, mà là một khoản lợi ích được định sẵn.

- Bảo hiểm TNDS (Trách nhiệm dân sự): Trong bảo hiểm trách nhiệm dân sự, trọng tâm là bồi thường cho bên thứ ba do lỗi của người được bảo hiểm gây ra. Khái niệm "giá trị bảo hiểm" không được sử dụng theo nghĩa tài sản của người được bảo hiểm. Thay vào đó, hợp đồng sẽ quy định "giới hạn trách nhiệm" (Limit of Liability), là số tiền tối đa mà công ty bảo hiểm sẽ chi trả cho các tổn thất mà bên thứ ba gánh chịu.

Dựa trên phân tích trên, khái niệm "giá trị bảo hiểm" được sử dụng một cách chính xác và cốt lõi nhất trong Bảo hiểm tài sản.

Để xác định trường hợp nào luật quy định không được ký kết hợp đồng bảo hiểm, chúng ta cần phân tích các điều kiện pháp lý liên quan đến đối tượng bảo hiểm và quyền lợi bảo hiểm:

* Phương án 1: Tồn tại một đối tượng bảo hiểm có thực.
Đây là một điều kiện tiên quyết và bắt buộc để hợp đồng bảo hiểm có hiệu lực. Nếu không có đối tượng bảo hiểm có thực (ví dụ: một tài sản không tồn tại, một người đã chết), hợp đồng bảo hiểm sẽ vô hiệu ngay từ đầu do thiếu đối tượng. Do đó, việc tồn tại đối tượng bảo hiểm có thực không phải là lý do để không ký kết, mà ngược lại, là điều kiện để được ký kết.

* Phương án 3: Có quyền lợi bảo hiểm hình thành trong quan hệ giữa người tham gia và đối tượng bảo hiểm.
Quyền lợi có thể được bảo hiểm (Insurable interest) là một nguyên tắc cơ bản trong bảo hiểm. Người tham gia bảo hiểm phải có quyền lợi bảo hiểm đối với đối tượng được bảo hiểm (ví dụ: chủ sở hữu tài sản, người có quan hệ huyết thống, nuôi dưỡng, hôn nhân với người được bảo hiểm, hoặc người có quyền lợi kinh tế). Việc có quyền lợi bảo hiểm là điều kiện để hợp đồng được ký kết và có giá trị pháp lý, chứ không phải là lý do để không ký kết.

* Phương án 4: Có mối liên hệ gia đình giữa người tham gia bảo hiểm và người hưởng quyền lợi bảo hiểm.
Mối liên hệ gia đình (như vợ/chồng, cha/mẹ, con cái) thường là cơ sở vững chắc để xác lập quyền lợi có thể được bảo hiểm trong bảo hiểm nhân thọ hoặc bảo hiểm sức khỏe. Do đó, đây là yếu tố hỗ trợ cho việc ký kết hợp đồng bảo hiểm hợp lệ, chứ không phải là lý do để cấm ký kết.

* Phương án 2: Trả tiền trên biến cố tử vong của người mắc bệnh tâm thần hoặc người dưới 18 tuổi (trừ trường hợp được bố mẹ chúng cho phép).
Đây là trường hợp mà luật pháp thường có những quy định chặt chẽ hoặc cấm đoán nhất định để bảo vệ những đối tượng yếu thế. Theo khoản 2 Điều 34 Luật Kinh doanh bảo hiểm 2022 của Việt Nam, không được giao kết hợp đồng bảo hiểm nhân thọ, hợp đồng bảo hiểm sức khỏe đối với trường hợp bảo hiểm cho người khác, trừ trường hợp được người đó đồng ý bằng văn bản. Đặc biệt, đối với người được bảo hiểm là người chưa thành niên, người mất năng lực hành vi dân sự, người có khó khăn trong nhận thức, làm chủ hành vi theo quy định của Bộ luật Dân sự, phải được người đại diện theo pháp luật (ví dụ: bố mẹ) đồng ý bằng văn bản. Do đó, nếu không có sự đồng ý hợp lệ từ người đại diện theo pháp luật (trong trường hợp người mắc bệnh tâm thần mất năng lực hành vi) hoặc từ bố mẹ (đối với người dưới 18 tuổi, khi không phải bố mẹ là người tham gia bảo hiểm cho con), việc ký kết hợp đồng bảo hiểm nhân thọ trên những đối tượng này sẽ bị cấm hoặc vô hiệu. Câu trả lời này đã bao hàm ý nghĩa của sự cấm đoán khi thiếu vắng sự đồng ý hợp lệ, đặc biệt là với đối tượng chưa thành niên hoặc người yếu thế trong việc tự quyết định.

Kết luận: Phương án 2 nêu ra một trường hợp mà hợp đồng bảo hiểm có thể bị cấm ký kết do vấn đề về năng lực hành vi và sự đồng ý hợp lệ của đối tượng được bảo hiểm hoặc người đại diện của họ.

Để phân tích điểm giống nhau giữa hợp đồng bảo hiểm nhân thọ và phi nhân thọ, chúng ta cần xem xét bản chất và đặc điểm của từng loại cũng như các nguyên tắc cơ bản của bảo hiểm.

* Phương án 1: Tính chất có thể chuyển nhượng.
* Trong bảo hiểm nhân thọ, quyền thụ hưởng có thể được chuyển giao trong một số trường hợp, nhưng hợp đồng bảo hiểm nhân thọ gắn liền với sinh mạng của người được bảo hiểm nên việc chuyển nhượng toàn bộ hợp đồng không phổ biến và có những quy định chặt chẽ.
* Trong bảo hiểm phi nhân thọ, một số hợp đồng bảo hiểm tài sản có thể chuyển nhượng khi đối tượng bảo hiểm được chuyển quyền sở hữu (ví dụ: bán xe đã mua bảo hiểm), nhưng nhiều loại khác như bảo hiểm trách nhiệm dân sự thì không dễ chuyển nhượng. Do đó, đây không phải là tính chất giống nhau phổ biến và nổi bật của cả hai loại.

* Phương án 2: Tính chất bồi thường.
* Bảo hiểm phi nhân thọ hoạt động dựa trên nguyên tắc bồi thường (Indemnity Principle). Mục đích là bù đắp tổn thất thực tế cho người được bảo hiểm, đưa họ trở về vị trí tài chính trước khi xảy ra tổn thất, và số tiền bồi thường không được vượt quá giá trị thiệt hại thực tế.
* Bảo hiểm nhân thọ không hoạt động theo nguyên tắc bồi thường. Đây là bảo hiểm giá trị định trước, số tiền bảo hiểm được chi trả theo thỏa thuận trong hợp đồng khi sự kiện bảo hiểm xảy ra (chết, sống đến một độ tuổi, bệnh hiểm nghèo...), không phụ thuộc vào giá trị tổn thất tài chính thực tế mà người được bảo hiểm hoặc người thụ hưởng phải chịu.
* Vì vậy, đây là điểm khác biệt cơ bản giữa hai loại bảo hiểm.

* Phương án 3: Có thể dựa trên sự trao đổi không ngang giá.
* Đây là một đặc điểm chung và cốt lõi của mọi hợp đồng bảo hiểm, bao gồm cả nhân thọ và phi nhân thọ. Hợp đồng bảo hiểm được coi là hợp đồng may rủi (aleatory contract). Tại thời điểm ký kết, giá trị của khoản đóng góp (phí bảo hiểm) và khoản nhận được (số tiền bảo hiểm hoặc bồi thường) không nhất thiết phải bằng nhau. Người mua bảo hiểm đóng một khoản phí nhỏ để đổi lấy khả năng được bảo vệ tài chính lớn hơn rất nhiều khi rủi ro xảy ra. Ngược lại, nếu rủi ro không xảy ra, người mua bảo hiểm sẽ mất đi khoản phí đã đóng. Điều này đúng cho cả bảo hiểm nhân thọ (đóng phí nhỏ, nhận số tiền lớn khi tử vong) và bảo hiểm phi nhân thọ (đóng phí nhỏ, nhận bồi thường lớn khi tài sản bị hư hại).

* Phương án 4: Tính chất có thể khấu trừ.
* Khấu trừ (deductible) là một điều khoản phổ biến trong bảo hiểm phi nhân thọ, đặc biệt là bảo hiểm tài sản hoặc xe cơ giới. Đây là khoản tiền mà người được bảo hiểm phải tự chịu khi xảy ra tổn thất trước khi công ty bảo hiểm chi trả phần còn lại.
* Khái niệm khấu trừ không tồn tại trong bảo hiểm nhân thọ theo nghĩa này. Số tiền bảo hiểm nhân thọ được chi trả toàn bộ theo thỏa thuận khi sự kiện bảo hiểm xảy ra, không có phần người được bảo hiểm phải tự gánh chịu trước.

Kết luận: Điểm giống nhau cơ bản và chính xác nhất giữa hợp đồng bảo hiểm nhân thọ và phi nhân thọ là chúng đều là hợp đồng mang tính may rủi, nơi sự trao đổi giữa phí bảo hiểm và số tiền chi trả có thể không ngang giá tại thời điểm ký kết, tùy thuộc vào việc rủi ro có xảy ra hay không.

Giá trị tiền mặt thực tế (Actual Cash Value - ACV) là một khái niệm quan trọng trong lĩnh vực bảo hiểm, đặc biệt là bảo hiểm tài sản. ACV xác định số tiền bồi thường mà người được bảo hiểm sẽ nhận được cho tài sản bị mất mát hoặc hư hỏng. Mục tiêu của ACV là đưa người được bảo hiểm về vị trí tài chính tương đương như trước khi xảy ra tổn thất, không hơn không kém. Có nhiều phương pháp được sử dụng để xác định ACV, mỗi phương pháp có ưu điểm và bối cảnh áp dụng riêng:

1. Chi phí thay thế trừ khấu hao: Đây là phương pháp phổ biến và được sử dụng rộng rãi nhất. ACV được tính bằng cách lấy chi phí để mua một tài sản mới tương đương (về loại, chất lượng và chức năng) và sau đó trừ đi phần khấu hao tích lũy do tuổi tác, hao mòn, lỗi thời hoặc hư hỏng trước đó. Ví dụ, nếu một chiếc TV 5 năm tuổi bị hỏng và chi phí mua TV mới tương đương là 10 triệu VND, nhưng do đã sử dụng 5 năm, nó được khấu hao 50%, thì ACV sẽ là 10 triệu - 50% = 5 triệu VND.

2. Giá trị thị trường hợp lý: Phương pháp này xác định ACV dựa trên giá trị mà tài sản đó có thể được bán trên thị trường mở ngay trước thời điểm xảy ra tổn thất. Đây là giá mà một người mua sẵn lòng trả và một người bán sẵn lòng bán, không ai bị ép buộc và cả hai đều có kiến thức hợp lý về tài sản. Phương pháp này thường được sử dụng cho các tài sản đã qua sử dụng, có thị trường mua bán rõ ràng, hoặc khi việc xác định chi phí thay thế trừ khấu hao trở nên khó khăn.

3. Quy tắc chứng cứ rộng rãi: Đây là một nguyên tắc pháp lý được áp dụng ở một số khu vực tài phán, quy định rằng tất cả các yếu tố và bằng chứng liên quan đến giá trị của tài sản phải được xem xét để xác định ACV một cách công bằng và hợp lý. Nguyên tắc này cho phép các bên xem xét không chỉ chi phí thay thế trừ khấu hao hoặc giá trị thị trường, mà còn cả các yếu tố khác như mục đích sử dụng của tài sản, giá trị sử dụng còn lại, giá trị phế liệu, và bất kỳ bằng chứng nào khác có thể giúp xác định tổn thất thực tế. Mục đích là để đưa ra một ước tính toàn diện và chính xác nhất về giá trị thực tế của tài sản.

Vì cả ba phương pháp/nguyên tắc trên đều là những cách thức được công nhận và áp dụng trong việc xác định giá trị tiền mặt thực tế trong bảo hiểm, đáp án chính xác là tất cả các phương pháp trên.

Để xác định chủ thể thực hiện việc yêu cầu tham gia bảo hiểm, chúng ta cần hiểu rõ vai trò của từng bên trong quan hệ bảo hiểm:

1. Bên mua bảo hiểm: Đây là cá nhân hoặc tổ chức có nhu cầu bảo vệ quyền lợi hợp pháp của mình trước các rủi ro cụ thể. Bên mua bảo hiểm là người chủ động bày tỏ mong muốn được bảo hiểm bằng cách gửi yêu cầu hoặc điền đơn yêu cầu bảo hiểm đến công ty bảo hiểm. Họ là người khởi xướng quá trình giao kết hợp đồng bảo hiểm và là người đóng phí bảo hiểm.

2. Công ty bảo hiểm: Là tổ chức kinh doanh bảo hiểm, có trách nhiệm chấp nhận các rủi ro được bảo hiểm và bồi thường/chi trả tiền bảo hiểm khi sự kiện bảo hiểm xảy ra. Công ty bảo hiểm là bên cung cấp sản phẩm và dịch vụ bảo hiểm, không phải là bên yêu cầu tham gia bảo hiểm.

3. Môi giới bảo hiểm: Là tổ chức trung gian độc lập, đại diện cho quyền lợi của bên mua bảo hiểm. Môi giới tư vấn, hỗ trợ bên mua lựa chọn sản phẩm phù hợp và giúp họ hoàn tất các thủ tục. Tuy nhiên, họ chỉ là người hỗ trợ, còn quyền yêu cầu và quyết định tham gia bảo hiểm vẫn thuộc về bên mua bảo hiểm.

4. Đại lý bảo hiểm: Là tổ chức hoặc cá nhân được công ty bảo hiểm ủy quyền để thực hiện hoạt động đại lý (giới thiệu, chào bán, thu xếp giao kết hợp đồng bảo hiểm). Đại lý là người đại diện cho công ty bảo hiểm để tiếp nhận yêu cầu từ bên mua, chứ không phải là người đưa ra yêu cầu tham gia bảo hiểm.

Dựa trên phân tích trên, chỉ có bên mua bảo hiểm mới là chủ thể có quyền và thực hiện việc yêu cầu tham gia bảo hiểm.