Bà B tham gia một hợp đồng bảo hiểm nhân thọ sinh kỳ có thời hạn đến năm bà B 55 tuổi. Bà B vẫn còn sống đến ngày đáo hạn hợp đồng lúc 55 tuổi. Lúc này, bà B hoặc người thụ hưởng của bà B sẽ:

Để một người có quyền lợi có thể bảo hiểm đối với một tài sản, người đó phải có một mối quan hệ tài chính hoặc pháp lý với tài sản đó, sao cho nếu tài sản bị tổn thất hoặc hư hại, người đó sẽ phải gánh chịu một thiệt hại về tài chính. Đây là một nguyên tắc cơ bản trong bảo hiểm nhằm ngăn chặn việc trục lợi bảo hiểm.

* Phương án 1: Là cá nhân hoặc pháp nhân có quyền sở hữu, quyền chiếm hữu, quyền sử dụng, quyền tài sản đối với tài sản đó. Đây là định nghĩa chính xác và đầy đủ nhất về các trường hợp phát sinh quyền lợi có thể bảo hiểm đối với tài sản. Người có quyền sở hữu (chủ sở hữu), quyền chiếm hữu (người đang nắm giữ và quản lý tài sản), quyền sử dụng (người được phép khai thác công dụng của tài sản) hoặc các quyền tài sản khác (như quyền cầm cố, thế chấp, quyền thụ hưởng) đều sẽ bị thiệt hại về kinh tế nếu tài sản đó gặp rủi ro được bảo hiểm. Ví dụ, chủ nhà bị thiệt hại khi nhà cháy, người thuê nhà có thể bị thiệt hại về tài sản cá nhân của họ trong nhà hoặc lợi ích sử dụng nhà bị mất, người giữ tài sản có thể phải chịu trách nhiệm bồi thường cho chủ sở hữu.

* Phương án 2: Khi người đó được chủ sở hữu tài sản đó ủy quyền ký hợp đồng bảo hiểm. Việc được ủy quyền ký hợp đồng bảo hiểm chỉ là việc chuyển giao thẩm quyền đại diện để thực hiện hành vi pháp lý ký kết hợp đồng, không tự thân tạo ra quyền lợi có thể bảo hiểm cho người được ủy quyền. Quyền lợi có thể bảo hiểm phải thuộc về bên ủy quyền (chủ sở hữu hoặc người có lợi ích thực sự đối với tài sản).

* Phương án 3: Khi người đó là giám đốc điều hành doanh nghiệp hoặc tổ chức mà doanh nghiệp, tổ chức đó là chủ sở hữu tài sản. Giám đốc điều hành là người đại diện và quản lý doanh nghiệp, nhưng tài sản thuộc về pháp nhân (doanh nghiệp/tổ chức) chứ không phải cá nhân giám đốc. Giám đốc điều hành không có quyền sở hữu, chiếm hữu, sử dụng trực tiếp đối với tài sản của doanh nghiệp với tư cách cá nhân, mà chỉ quản lý theo chức năng, nhiệm vụ được giao. Thiệt hại tài chính trực tiếp do tài sản hư hại sẽ thuộc về doanh nghiệp, không phải cá nhân giám đốc.

Như vậy, chỉ phương án 1 mô tả đúng và đầy đủ các trường hợp mà một người có quyền lợi có thể bảo hiểm đối với tài sản theo Luật pháp hiện hành.

Để xác định khi nào doanh nghiệp bảo hiểm có quyền đơn phương đình chỉ thực hiện hợp đồng bảo hiểm, chúng ta cần căn cứ vào các quy định của pháp luật về kinh doanh bảo hiểm, cụ thể là Luật Kinh doanh bảo hiểm số 08/2022/QH15.

* Phân tích phương án 1: Bên mua bảo hiểm cố ý cung cấp thông tin sai sự thật nhằm giao kết hợp đồng bảo hiểm để được trả tiền bảo hiểm hoặc được bồi thường.
* Theo Điều 22 Khoản 2 Luật Kinh doanh bảo hiểm 2022, bên mua bảo hiểm có nghĩa vụ cung cấp đầy đủ, trung thực thông tin liên quan đến hợp đồng bảo hiểm. Việc cố ý cung cấp thông tin sai sự thật là vi phạm nghiêm trọng nghĩa vụ này, thể hiện hành vi gian lận.
* Điều 26 Khoản 1 Điểm c của Luật Kinh doanh bảo hiểm 2022 quy định doanh nghiệp bảo hiểm có quyền đơn phương chấm dứt thực hiện hợp đồng bảo hiểm trong trường hợp bên mua bảo hiểm hoặc người được bảo hiểm không thực hiện nghĩa vụ quy định tại Khoản 2 Điều 22 của Luật này (tức là không cung cấp thông tin trung thực). Do đó, phương án này là một trường hợp doanh nghiệp bảo hiểm có quyền đơn phương đình chỉ hợp đồng.

* Phân tích phương án 2: Khi có sự thay đổi những yếu tố làm cơ sở tính phí dẫn đến gia tăng các rủi ro được bảo hiểm.
* Điều 24 Khoản 1 Luật Kinh doanh bảo hiểm 2022 quy định khi có sự thay đổi làm tăng mức độ rủi ro được bảo hiểm, bên mua bảo hiểm phải thông báo cho doanh nghiệp bảo hiểm.
* Điều 24 Khoản 2 Điểm b quy định, trong thời hạn 30 ngày kể từ ngày nhận được thông báo, nếu doanh nghiệp bảo hiểm yêu cầu điều chỉnh mức phí bảo hiểm, điều kiện bảo hiểm mà bên mua bảo hiểm không chấp nhận, thì doanh nghiệp bảo hiểm có quyền đơn phương chấm dứt thực hiện hợp đồng bảo hiểm. Như vậy, đây cũng là một trường hợp doanh nghiệp bảo hiểm có quyền đơn phương đình chỉ hợp đồng.

* Phân tích phương án 3: Người được bảo hiểm không thực hiện các biện pháp đảm bảo an toàn cho đối tượng bảo hiểm.
* Điều 26 Khoản 1 Điểm b Luật Kinh doanh bảo hiểm 2022 quy định doanh nghiệp bảo hiểm có quyền đơn phương chấm dứt thực hiện hợp đồng bảo hiểm nếu bên mua bảo hiểm không thực hiện các biện pháp bảo đảm an toàn cho đối tượng bảo hiểm theo quy định của pháp luật hoặc theo thỏa thuận trong hợp đồng bảo hiểm. Do đó, phương án này cũng là một trường hợp doanh nghiệp bảo hiểm có quyền đơn phương đình chỉ hợp đồng.

Kết luận:
Cả ba trường hợp nêu trên (phương án 1, 2 và 3) đều là những căn cứ hợp pháp theo Luật Kinh doanh bảo hiểm 2022 cho phép doanh nghiệp bảo hiểm đơn phương đình chỉ thực hiện hợp đồng bảo hiểm. Khái niệm "vô điều kiện" ở đây được hiểu là doanh nghiệp bảo hiểm có quyền hành động một mình mà không cần sự đồng ý của bên mua bảo hiểm, mặc dù có thể phải tuân thủ các quy trình thông báo theo luật định.

Vì vậy, tất cả các phương án trên đều đúng.

Theo Luật Kinh doanh bảo hiểm năm 2000 (mà câu hỏi đề cập, có liên hệ với các nguyên tắc chung của luật dân sự), nghĩa vụ bồi thường hoặc trả tiền bảo hiểm của doanh nghiệp bảo hiểm chỉ phát sinh khi một điều kiện cụ thể được thỏa mãn. Điều kiện này được gọi là "sự kiện bảo hiểm".

* Sự kiện bảo hiểm là sự kiện khách quan do các bên thỏa thuận trong hợp đồng bảo hiểm hoặc pháp luật quy định, mà khi sự kiện đó xảy ra thì doanh nghiệp bảo hiểm phải bồi thường cho người được bảo hiểm hoặc trả tiền bảo hiểm cho người thụ hưởng. Đây là yếu tố cốt lõi, là điểm kích hoạt trách nhiệm của bên bảo hiểm.
* Rủi ro bảo hiểm là đối tượng của hợp đồng bảo hiểm, là khả năng xảy ra một sự kiện gây tổn thất. Mặc dù hợp đồng bảo hiểm được lập ra để bảo vệ trước các rủi ro, nhưng bản thân việc "có rủi ro" chưa phải là điều kiện trực tiếp để doanh nghiệp bảo hiểm phải bồi thường hay trả tiền. Rủi ro phải chuyển hóa thành một sự kiện cụ thể được bảo hiểm và xảy ra trong thực tế.
* Tổn thất bảo hiểm là hậu quả vật chất hoặc phi vật chất do sự kiện bảo hiểm gây ra. Tổn thất thường là hệ quả của sự kiện bảo hiểm, nhưng điều kiện để phát sinh nghĩa vụ bồi thường là sự xảy ra của sự kiện đó, chứ không phải chỉ là có tổn thất nói chung.
* Quyền lợi có thể được bảo hiểm là lợi ích hoặc quyền lợi hợp pháp mà người mua bảo hiểm có đối với đối tượng bảo hiểm. Đây là một điều kiện tiên quyết để giao kết và duy trì hiệu lực của hợp đồng bảo hiểm (người được bảo hiểm phải có quyền lợi hợp pháp với đối tượng bảo hiểm để tránh cờ bạc), chứ không phải là điều kiện để doanh nghiệp bảo hiểm phải thực hiện nghĩa vụ bồi thường/trả tiền bảo hiểm.

Như vậy, khi "có sự kiện bảo hiểm xảy ra", doanh nghiệp bảo hiểm mới có trách nhiệm thực hiện nghĩa vụ của mình theo hợp đồng.

Trong lĩnh vực bảo hiểm, thuật ngữ dùng để chỉ hành động của bên mua bảo hiểm cố ý gây ra thiệt hại hoặc phá hủy tài sản đã được bảo hiểm nhằm mục đích trục lợi từ hợp đồng bảo hiểm được gọi là "nguy cơ đạo đức" (moral hazard).

* Nguy cơ đạo đức (Moral Hazard): Đây là một khái niệm trung tâm trong bảo hiểm và kinh tế học. Nó mô tả một tình huống mà một bên có xu hướng chấp nhận rủi ro lớn hơn hoặc có hành vi không trung thực sau khi họ đã được bảo vệ khỏi hậu quả của rủi ro đó. Cụ thể, khi một tài sản đã được bảo hiểm, bên mua bảo hiểm có thể có động cơ để không cẩn thận trong việc bảo vệ tài sản, hoặc thậm chí cố ý gây ra thiệt hại, phá hủy tài sản đó để nhận được khoản bồi thường từ công ty bảo hiểm. Hành vi trục lợi này làm tăng khả năng xảy ra tổn thất và đi ngược lại nguyên tắc thiện chí tuyệt đối (utmost good faith) là nền tảng của hợp đồng bảo hiểm.

* Phân tích các phương án:
* Phương án 1: Một nguy cơ đạo đức. Đây là đáp án chính xác nhất. Tình huống bên mua bảo hiểm cố ý gây thiệt hại cho tài sản đã được bảo hiểm để trục lợi là một ví dụ điển hình của nguy cơ đạo đức. Sự tồn tại của hợp đồng bảo hiểm đã tạo ra động cơ thay đổi hành vi theo hướng tiêu cực, làm tăng rủi ro tổn thất.
* Phương án 2: Một rủi ro đạo đức. Mặc dù "rủi ro đạo đức" (moral risk) đôi khi được sử dụng thay thế cho "nguy cơ đạo đức" (moral hazard), nhưng trong bối cảnh chuyên ngành bảo hiểm, "nguy cơ đạo đức" thường được dùng để chỉ hành vi cụ thể phát sinh do sự bảo hiểm mang lại, làm tăng xác suất tổn thất. "Rủi ro đạo đức" có thể ám chỉ *tiềm năng* hoặc *khả năng* xảy ra hành vi đó, trong khi "nguy cơ đạo đức" mô tả *sự phát sinh* của hành vi đó.
* Phương án 3: Một hiểm họa đạo đức. Trong bảo hiểm, "hiểm họa" (peril) là nguyên nhân trực tiếp gây ra tổn thất (ví dụ: cháy, trộm cắp, lũ lụt). "Đạo đức" không phải là một nguyên nhân trực tiếp của tổn thất vật chất theo nghĩa hiểm họa truyền thống. Thay vào đó, nguy cơ đạo đức là một yếu tố nội tại của con người, làm *tăng khả năng* xảy ra hiểm họa hoặc gây ra thiệt hại.
* Phương án 4: Cả 3 câu trên đều đúng. Do phương án 2 và 3 không hoàn toàn chính xác bằng phương án 1, nên phương án này là sai.

Kết luận: Hành động trục lợi của bên mua bảo hiểm sau khi tài sản đã được bảo hiểm, dẫn đến thiệt hại hoặc phá hủy tài sản, chính xác được gọi là nguy cơ đạo đức.

Trong lĩnh vực bảo hiểm thương mại, thuật ngữ “nguyên nhân ngẫu nhiên” (fortuitous cause) là một khái niệm cốt lõi, đóng vai trò quan trọng trong việc xác định các sự kiện được bảo hiểm. Nguyên tắc cơ bản của bảo hiểm là chỉ bảo vệ người được bảo hiểm khỏi những rủi ro hoặc tổn thất xảy ra một cách bất ngờ, không lường trước và không có chủ đích từ phía người được bảo hiểm.

Phân tích các phương án:
* Phương án 1: Chỉ một biến cố khách quan có nguồn gốc tự nhiên. Phương án này không hoàn toàn chính xác. Mặc dù các biến cố tự nhiên như động đất, bão lũ thường là ngẫu nhiên và được bảo hiểm, nhưng khái niệm “nguyên nhân ngẫu nhiên” không giới hạn ở nguồn gốc tự nhiên. Nó cũng bao gồm các sự kiện do hành động của con người gây ra nhưng không có chủ ý gây tổn thất (ví dụ: tai nạn giao thông do sơ suất, hỏa hoạn do bất cẩn).
* Phương án 2: Chỉ một biến cố chủ quan, tức diễn ra dưới sự tác động của con người, nhưng hành động chủ quan đó không nhằm mục đích gây tổn thất. Đây là định nghĩa chính xác và đầy đủ nhất về “nguyên nhân ngẫu nhiên” trong ngữ cảnh bảo hiểm. Nó nhấn mạnh hai yếu tố quan trọng: sự kiện có thể do con người tác động (chủ quan theo nghĩa đó) nhưng quan trọng nhất là hành động đó không có ý định gây ra tổn thất. Nếu có chủ đích gây tổn thất, sự kiện đó sẽ không được coi là ngẫu nhiên và thường không được bảo hiểm.
* Phương án 3: Chỉ một trong những điều kiện mà rủi ro có thể bảo hiểm. Phương án này đúng về mặt ý nghĩa rằng “tính ngẫu nhiên” là một trong những điều kiện cần thiết để một rủi ro có thể được bảo hiểm. Tuy nhiên, câu hỏi đang tìm kiếm ý nghĩa hoặc mục đích của việc sử dụng thuật ngữ “nguyên nhân ngẫu nhiên”, chứ không phải vai trò của nó. Phương án 2 định nghĩa trực tiếp hơn bản chất của nguyên nhân ngẫu nhiên.

Kết luận: Phương án 2 cung cấp định nghĩa sát nhất và bao quát nhất về “nguyên nhân ngẫu nhiên” trong bảo hiểm thương mại, làm rõ rằng nó bao gồm cả các tác động của con người miễn là không có ý định gây ra tổn thất.