Khuynh hướng của sản xuất là không ngừng biến đổi phát triển. Sự biến đổi đó bao giờ cũng bắt đầu từ:

Nhà nước và cách mạng

Chủ nghĩa tư bản ở Nga

Những người bạn dân là thế nào và họ đấu tranh chống những người dân chủ xã hội ra sao

Làm gì?

Cơ quan phúc lợi chung của toàn xã hội

Công cụ thống trị áp bức của giai cấp thống trị đối với toàn xã hội, cơ quan trọng tài phân xử, hoà giải các xung đột xã hội

Là cơ quan quyền lực của giai cấp

Là bộ máy quản lý xã hội

Áp dụng quan điểm của Đac-uyn trong tác phẩm “Nguồn gốc loài người” của ông

Áp dụng quan điểm duy vật lịch sử vào nghiên cứu vấn đề nguồn gốc loài người

Áp dụng quan điểm của các nhà kinh tế chính trị học Anh “lao động là nguồn gốc của mọi của cải

Suy luận chủ quan của Ph. Ăngghen

Những lợi ích cụ thể khác nhau, ngành nghề điều kiện làm việc khác nhau, sinh hoạt khác nhau

Ngành nghề điều kiện làm việc khác nhau, sinh hoạt khác nhau, sở thích khác nhau

Sinh hoạt khác nhau, lợi ích và sở thích khác nhau

Sở thích khác nhau, điều kiện làm việc khác nhau

Lực lượng sản xuất

Cơ sở hạ tầng

Hoàn cảnh địa lý

Kiến trúc thượng tầng

Lực lượng sản xuất là nền tảng vật chất- kỹ thuật của xã hội

Lực lượng sản xuất là nhân tố, xét đến cùng, quyết định sự hình thành và phát triển của mọi xã hội

Lực lượng sản xuất thể hiện tính liên tục trong sự phát triển của xã hội loài người

Lực lượng sản xuất tiêu biểu cho bộ mặt của xã hội ở mỗi giai đoạn phát triển

Xã hội là một tổng số những bộ phận rời rạc

Xã hội là một tổng hợp có tính máy móc, ngẫu nhiên các yếu tố

Xã hội là một chỉnh thể phức tạp, vận động và phát triển theo các quy luật khách quan

Xã hội là một tổng thể được cấu thành chỉ bởi những con người sinh vật

thứ yếu

chủ yếu

quan trọng

quyết định

Chủ nghĩa Duy vật lịch sử

Chủ nghĩa Duy tâm lịch sử

Chủ nghĩa Duy vật tầm thường

Chủ nghĩa Duy vật siêu hình

Con người có khả năng nhận thức thế giới hiện thực khách quan, đối với con người không có điều gì là không thể biết, mà chỉ có cái chưa biết. Sự hiểu biết là một quá trình tuân theo các quy luật biện chứng như mâu thuẫn, lượng chất, phủ định của phủ định và những quy luật khác của tư duy

Con người có khả năng nhận thức thế giới hiện thực khách quan, đối với con người không phải là cái gì cũng biết mà có những cái không thể biết. Sự hiểu biết của con người là quá trình cộng dần những hiểu biết có hạn lại thành cái vô hạn

Con người có khả năng nhận thức thế giới hiện thực khách quan, đối với con người không có gì là không thể biết chỉ có những cái chưa biết. Sự hiểu biết đó diễn ra bằng con đường tích luỹ dần của từng người cộng lại nhiều lần tạo thành

Con người không có khả năng nhận thức thế giới hiện thực khách quan, đối với con người có phần nhận thức đúng, có phần không thể hiểu biết đúng được thế giới. Vì thế giới là mênh mông vô hạn. Còn mỗi con người chỉ là có hạn mà thôi