Ý thức xã hội không phụ thuộc vào tồn tại xã hội một cách thụ động mà có tác động tích cực trở lại tồn tại xã hội, đó là sự thể hiện:

Khoa học phản ánh hiện thực bằng hệ thống phạm trù, quy luật của mình

Khoa học phản ánh hiện thực bằng tư duy trừu tượng

Khoa học phản ánh hiện thực bằng tổng kết kinh nghiệm

Khoa học phản ánh hiện thực bằng tư duy trừu tượng, khái quát

Lực lượng sản xuất

Quan hệ sản xuất

Đấu tranh giai cấp

Phương thức sản xuất

Hoàn cảnh địa lý là một trong ba yếu tố cấu thành tồn tại xã hội

Hoàn cảnh địa lý giữ vai trò quan trọng trong sự phát triển xã hội

Hoàn cảnh địa lý là yếu tố thường xuyên, tất yếu của sự tồn tại và phát triển của xã hội

Hoàn cảnh địa lý là nhân tố quyết định sự tồn tại và phát triển của xã hội loài người

Dân cư là điều kiện tất yếu, thường xuyên của sự phát triển xã hội

Vấn đề dân cư diễn ra theo quy luật tự nhiên, nhưng bị điều chỉnh bởi quy luật xã hội

Dân cư không giữ vai trò quyết định sự phát triển xã hội

Vấn đề dân cư không phụ thuộc vào trình độ phát triển xã hội

Thông qua nghiên cứu nhiều cái ngẫu nhiên để phát hiện cái tất nhiên. Nắm lấy cái tất nhiên để hành động đồng thời dự phòng xử lý kịp thời với cái ngẫu nhiên

Mục đích của nhận thức và hành động là đạt tới cái tất nhiên để có tự do. Nhưng cái tất nhiên tồn tại như vật tự nó nên con người chỉ có thể nắm được cái ngẫu nhiên

Nắm lấy cái tất nhiên, chi phối, điều khiển, phòng ngừa cái ngẫu nhiên. Đó là mục đích của nhận thức và hành động của con người trong khi giải quyết mối quan hệ giữa tất nhiên và ngẫu nhiên

Nắm lấy cái tất nhiên để chi phối, điều khiển, phòng ngừa mặt tác hại của ngẫu nhiên. Đó là mục đích của nhận thức và hành động không phải bằng cách đi từ phân tích ngẫu nhiên mà đi thẳng vào cái tất nhiên

Chân lý chỉ tồn tại trong nhận thức con người. Vì vậy nội dung của chân lý là do chủ quan của con người tạo ra

Sự phát huy tính năng động chủ quan của con người muốn có hiệu quả bao giờ cũng phải dựa vào cơ sở vật chất

Chân lý là tri thức phản ánh đúng hiện thực khách quan và đã được thực tiễn kiểm nghiệm, vì vậy, có thể áp dụng chân lí đó vào mọi nơi, mọi lúc, mọi việc đều đúng

Giới động vậy và thực vật hoàn toàn tách rời nhau, không có nguồn gốc chung

Các yếu tố của cấu trúc thượng tầng đều nảy sinh trên cơ sở hạ tầng, phản ánh cơ sở hạ tầng

Các yếu tố có cấu trúc thượng tầng không tồn tại tách rời nhau, mà tác động qua lại lẫn nhau

Những tác động qua lại trong nội bộ kiến trúc thượng tầng dẫn tới những kết quả nhiều khi không thể giải thích được chỉ bằng những nguyên nhân kinh tế

Các yếu tố thuộc cấu trúc thượng tầng đều liên hệ như nhau đối với cơ sở hạ tầng

Các quan điểm xã hội – chính trị

Các quan điểm triết học

Các quan điểm mỹ học

Cả A, B, C

Thuyết âm dương ngũ hành

Đạo Phật

Hêraclit

Cả A, B, C

Chung/Riêng

Riêng/Chung

Chung/Đơn nhất

Đơn nhất/Riêng