Ba phát minh trong khoa học tự nhiên: định luật bảo toàn và chuyển hoá năng lượng, học thuyết tế bào, học thuyết tiến hoá chứng minh thế giới vật chất có tính chất gì?

Phái Hêghen già (phái bảo thủ)

Phái Hêghen trẻ (phái cấp tiến)

Không tham gia vào phái nào

Ở tính vật chất của thế giới

Ở ý niệm tuyệt đối hoặc ở ý thức của con người

Ở sự vận động và chuyển hoá lẫn nhau của thế giới

Chỉ có một thế giới duy nhất là thế giới vật chất

Mọi bộ phận của thế giới vật chất đều liên hệ chuyển hoá lẫn nhau

Thế giới vật chất tồn tại khách quan, vĩnh viễn, vô hạn, vô tận, không do ai sinh ra và không mất đi

Thế giới vật chất bao gồm những bộ phận riêng biệt nhau

Chủ nghĩa duy tâm chủ quan

Chủ nghĩa duy tâm khách quan

Chủ nghĩa duy vật siêu hình

Chủ nghĩa duy vật biện chứng

Ở quan niệm về lửa là bản nguyên của thế giới

Ở thuyết nguyên tử của Lơ-xíp và Đê-mô-crít

Ở quan niệm về con số là bản nguyên của thế giới

Quan sát trực tiếp

Khoa học tự nhiên ở trình độ lý luận

Khoa học tự nhiên thực nghiệm nhất là cơ học

Khoa học xã hội

Chứng minh nguyên tử không phải là bất biến

Chứng minh nguyên tử biến đổi đồng nhất với vật chất mất đi

Chứng minh nguyên tử biến đổi nhưng vật chất nói chung không mất đi

Chủ nghĩa duy vật biện chứng

Chủ nghĩa duy vật tầm thường

Chủ nghĩa duy tâm

Không

Có thể hình thành được

Vừa có thể, vừa không thể

Các sự vật hoàn toàn biệt lập nhau

Các sự vật liên hệ nhau chỉ mang tính chất ngẫu nhiên

Các sự vật vừa khác nhau, vừa liên hệ, ràng buộc nhau một cách khách quan và tất yếu