Xác định phần sở hữu của công ty M trong TS thuần của công ty C tại ngày mua

Bút toán loại trừ giá trị ghi sổ khoản đầu tư của công ty mẹ vào công ty con được thực hiện khi lập báo cáo tài chính hợp nhất. Bút toán này loại bỏ ảnh hưởng của khoản đầu tư này đến báo cáo hợp nhất, đảm bảo báo cáo phản ánh tình hình tài chính và kết quả kinh doanh của tập đoàn như một thực thể duy nhất.

Trong trường hợp này, công ty mẹ sở hữu 75% cổ phần của công ty con. Do đó, khi loại trừ, ta cần loại trừ phần sở hữu của công ty mẹ trong vốn chủ sở hữu của công ty con tại ngày mua. Đồng thời, giá trị Lợi thế thương mại (nếu có) phát sinh từ việc mua lại cũng cần được ghi nhận.

Nghiệp vụ loại trừ bao gồm các bút toán sau:

* Nợ Vốn góp của chủ sở hữu (phần sở hữu của công ty mẹ)
* Nợ Lợi nhuận sau thuế chưa phân phối (phần sở hữu của công ty mẹ)
* Nợ Chênh lệch đánh giá lại tài sản (nếu có, phần sở hữu của công ty mẹ)
* Nợ Lợi thế thương mại (nếu có)
* Có Đầu tư vào công ty con (giá trị ghi sổ khoản đầu tư của công ty mẹ)

Đối chiếu với các đáp án, ta thấy đáp án B phản ánh đúng bản chất của bút toán loại trừ khoản đầu tư vào công ty con. Đáp án B tính toán chính xác phần sở hữu của công ty mẹ (75%) trong vốn góp của chủ sở hữu, LNST chưa phân phối, và chênh lệch đánh giá lại tài sản của công ty con. Đồng thời, đáp án B ghi nhận LTTM và thực hiện bút toán đúng.

Các đáp án khác không chính xác do:

* Đáp án A: Không tính đến tỷ lệ sở hữu và không ghi nhận Lợi thế thương mại, không loại trừ hết khoản đầu tư.
* Đáp án C: Nợ TK LTTM mà không thuyết minh rõ cách tính.
* Đáp án D: Nợ thêm CT Chênh lệch đánh giá lại TS làm sai bản chất của bút toán, số tiền có ở tài khoản Đầu tư vào công ty con không chính xác.

Theo VAS 25 (Chuẩn mực kế toán Việt Nam số 25) - Báo cáo tài chính hợp nhất và kế toán khoản đầu tư vào công ty con, một công ty được coi là công ty mẹ nếu công ty đó có quyền chi phối đối với một đơn vị khác (gọi là công ty con). Quyền chi phối bao gồm việc có khả năng kiểm soát các chính sách tài chính và hoạt động của đơn vị đó để thu được lợi ích kinh tế. Việc sở hữu một công ty con chỉ là một trong những dấu hiệu cho thấy có quyền chi phối. Do đó, phát biểu "công ty mẹ là công ty có một công ty con" là chưa đủ và không chính xác hoàn toàn, vì cần phải xét đến yếu tố quyền chi phối.

Theo định nghĩa của VAS 25 (Chuẩn mực kế toán Việt Nam số 25) về Báo cáo tài chính hợp nhất và kế toán các khoản đầu tư vào công ty con, công ty mẹ là công ty có một hoặc nhiều công ty con. Công ty liên kết là một khái niệm khác, chỉ một doanh nghiệp mà nhà đầu tư có ảnh hưởng đáng kể nhưng không phải là công ty con hoặc một phần trong liên doanh. Vì vậy, phát biểu "công ty mẹ là công ty có một hoặc nhiều công ty liên kết" là sai.