Câu hỏi:

a. Đảm bảo cấu trúc:

Xác định được yêu cầu của kiểu bài: nghị luận văn học. 

b. Xác định đúng yêu cầu của đề:

Phân tích bài thơ trào phúng Chế học trò ngủ gật của tác giả Nguyễn Khuyến.

c. Triển khai

Đề xuất được hệ thống ý phù hợp để làm rõ vấn đề nghị luận: 

- Xác định được các ý chính của bài viết

- Sắp xếp được các ý theo bố cục hợp lí ba phần của bài văn nghị luận.

* Giới thiệu tác phẩm văn học (tên tác phẩm, tác giả...), nêu ý kiến khái quát về chủ đề và nét đặc sắc về hình thức nghệ thuật của tác phẩm.

* Triển khai vấn đề nghị luận:

Mở bài:

Giới thiệu tác giả, tên bài thơ và hoàn cảnh ra đời (nếu có),…

Thân bài:

Tùy theo phương án lựa chọn, có thể trình bày phần Thân bài theo một hệ thống tương ứng (Phân tích theo hai phương diện nội dung và nghệ thuật):

* Ý 1: Phân tích nội dung bài thơ:

+ Hai câu thơ đầu: Bài thơ bắt đầu bằng việc miêu tả cảnh lớp học đầy sôi nổi, giáo viên đang giảng bài. Câu thơ: “Trò trẹt chi bay học cạnh thầy” gợi cảnh lớp học vui tươi. Câu thơ“Gật gà gật gưỡng nực cười thay” là hình ảnh cậu học trò ngủ gật. “Gật gà gật gưỡng” ý muốn nói đến trạng thái mơ ngủ, không tỉnh táo khi học bài. Hình ảnh thơ với những từ ngữ hài hước, hóm hỉnh mang đến những điệu cười khoái chí cho người đọc. 

+ Các câu thơ tiếp: 

“Giọng khê nồng nặc không ra tiếng,

Mắt lại lim dim nhắp đã cay.

Đồng nổi(1) đâu đây la liệt đảo,

Ma men(2) chi đấy tít mù say”.

 Gợi các trạng thái ngủ nực cười của cậu học trò. Các từ láy “nồng nặc”, “lim dim”, “la liệt” miêu tả trạng thái mệt mỏi và buồn ngủ của cậu học trò; biện pháp nói quá trong những dòng thơ trên làm tăng sức gợi hình, gợi cảm cho bài thơ, khiến bài thơ hóm hỉnh, khôi hài đúng như phong cách sáng tác của Nguyễn Khuyến.

+ Hai câu thơ cuối thể hiện rõ cách trốn học của học trò. Nhà thơ mặc dù không hài lòng với ý thức học tập của cậu học trò, thế nhưng ông không trách phạt mà nhắc nhở nhẹ nhàng, hết sức tinh tế.

* Ý 2: Phân tích nét đặc sắc về nghệ thuật

Ngôn ngữ hài hước, hình ảnh linh hoạt gần gũi, kết hợp với việc sử dụng các từ láy, biện pháp tu từ…Nguyễn Khuyến đã mang đến tiếng cười hài hước, châm biếm cho độc giả.

Kết bài:

Khái quát ý nghĩa của tiếng cười trào phúng và giá trị nghệ thuật của tác phẩm.

*Lưu ý: Phần thân bài học sinh có thể phân tích theo bố cục bài thơ, giáo viên cần linh hoạt cho điểm.

*Cách cho điểm: 

- Mức 3,5 - 4,0 điểm: Đáp ứng tốt các yêu cầu, có sáng tạo, có thể liên hệ với các tác phẩm thơ cùng thời kì trong quá trình phân tích.

- Mức 2,5 - 3,25 điểm: Đáp ứng tương đối tốt các yêu cầu nhưng chưa có sáng tạo, còn mắc lỗi nhỏ về diễn đạt.

- Mức 1,5 - 2,25 điểm: Đáp ứng 2/3 yêu cầu, chưa sáng tạo, còn mắc lỗi diễn đạt.

- Mức 0,5 - 1,25 điểm: Bài làm sơ sài, phân tích chưa đầy đủ, lộn xộn.

- Mức 0 điểm: Không làm bài, lạc yêu cầu của đề.

d. Chính tả, ngữ pháp

Đảm bảo chuẩn chính tả, ngữ pháp tiếng Việt, có sự sáng tạo trong cách viết.

e. Sáng tạo

Thể hiện suy nghĩ sâu sắc về vấn đề nghị luận; có cách diễn đạt mới mẻ, sáng tạo.

- Thể thơ: Thất ngôn bát cú.

- Cách gieo vần: Vần chân và vần cách (thầy, thay, cay, say, ngay)

- Cách ngắt nhịp: Nhịp 4/3

Hướng dẫn chấm:

- Điểm 1,0: Thí sinh trình bày được 3 ý 

- Điểm 0,5: Thí sinh trình bày được 2 ý 

- Điểm 0,0: Thí sinh trình bày được 1 ý.

- Đối tượng tiếng cười trào phúng là: Là những anh học trò ngủ gật.

- Giọng điệu chủ đạo: Hài hước, châm biếm.

Mục đích của tiếng cười trào phúng trong bài thơ:

- Chế giễu cái xấu để học trò nhận ra cái sai của mình mà sửa đổi.

- Phê phán đạo học thời mạt vận.

Hướng dẫn chấm:

- Điểm 1,0: Thí sinh trình bày được 2 ý 

- Điểm 0,5: Thí sinh trình bày được 1 ý 

- Điểm 0,0: Thí sinh không trình bày được ý nào.

- Phép đối được sử dụng trong hai câu thơ thực: 

     “Giọng khê nồng nặc không ra tiếng,

      Mắt lại lim dim nhắp đã cay”

=> Đối: giọng khê nồng nặc - mắt lại lim dim; không ra tiếng - nhắp đã cay

- Tác dụng của phép đối:

 + Nhấn mạnh, làm rõ hơn bộ dạng người học trò không chăm lo học hành mà chỉ giỏi ngủ gật.

+ Bộc lộ thái độ không đồng tình, phê phán của nhà thơ đối với những anh học trò thiếu nghiêm túc này - Muốn theo đòi chữ nghĩa mà học hành không đến nơi đến chốn.

+ Tạo giọng điệu trào phúng sâu sắc, tạo tiếng cười hài hước, châm biếm.

Hướng dẫn chấm:

- Điểm 1,5: Thí sinh trình bày được 3 ý trở lên

- Điểm 1,0: Thí sinh trình bày được 2 ý 

- Điểm 0,5: Thí sinh trình bày được 1 ý 

- Điểm 0,0: Thí sinh không trình bày được ý nào